Ayurvedische therapieën

Panchakarma volgens Ayurvedische principes

Pancha karma betekent letterlijk "vijf handelingen"en zorgt voor ontgifting, onthaasting, verjonging en vitalisering.

Verstoringen

Iedere Ayurveda behandeling is erop gericht verstoringen met betrekking tot Vata, Pitta en Kapha op te heffen. Een ziekte (zowel lichamelijk als psychisch) is immers altijd het gevolg van een disbalans tussen de drie dosha’s, die heeft kunnen ontstaan doordat zich toxines (ama) in de weefsels hebben genesteld. Wil men de oorzaak van een ziekte echt aanpakken dan moeten deze toxines geneutraliseerd of verwijderd worden.

Reinigingskuur

Op lichamelijk niveau zullen de toxines fysiek geëlimineerd moeten worden. Dat kan via panchakarma, een reinigingskuur. Het effect van een reinigingskuur is niet alleen lichamelijk merkbaar, maar ook psychisch. De patiënt zit na een (goede) panchakarma aanmerkelijk beter ‘in zijn vel’.

De ayurveda kent in feite twee groepen behandelingen:
1. Brimhana, behandelingen die stoffen toevoegen, die voeden, verrijken en versterken. De elementen van een brimhana zijn: aarde en water.
2. Langhana, behandelingen die stoffen weghalen, verminderen. De elementen zijn hier: ether, lucht en vuur. Een langhana-behandeling kan shamana (rustgevend) of shodana (reinigend) zijn.

Vijf onderdelen

Panchakarma is in ayurveda de meest gebruikte therapievorm voor vrijwel alle ziekten. Het is een reinigingskuur die uit vijf onderdelen bestaat. De naam panchakarma betekent letterlijk: ‘vijf handelingen’. De vijf handelingen die de patient volgens de oude leer moet ondergaan, zijn: overgeven, purgeren, klysma’s, nasale therapie en aderlaten. Slechts zelden zijn alle vijf behandelingen nodig; meestal kiest de arts/therapeut voor slechts een of twee hiervan. Aderlaten is een onderdeel die in onze maatschappij niet gewoon is en hier dus niet wordt toegepast. Deze reinigingskuur kan therapeutisch gebruikt worden, maar heeft zeker ook preventieve waarde. De drie dosha’s worden immers door panchakarma weer in balans gebracht en dat is noodzakelijk voor het handhaven van een goede gezondheid.

Panchakarma behandeling

Een panchakarma-behandeling bestaat uit de voorbereiding voor de kuur (purva karma), de kuur zelf (pradhana karma), en de nazorg (paschat karma). De voorbereiding is nodig om het lichaam voor te bereiden op wat gaat komen. Het gaat dan met name om oliën (extern en intern) en warmte toedienen (laten zweten). Zonder voorbereiding zou een panchakarma schadelijk kunnen zijn. Na de behandeling moet speciale zorg besteed worden aan voeding en dagelijks leefwijze.

De diverse onderdelen van de panchakarma op een rij:

• 1. vamana (overgeven)

Therapeutisch overgeven is een eendaagse behandeling en is bedoeld om overtollig Kapha te verminderen. Kapha zetelt immers in de maag (en de longen), en de kortste weg om je van een overvloedig kapha (slijm) te ontdoen is via overgeven. Deze behandeling wordt dan ook gebruikt bij patienten met een Kapha-dominantie of bij wie Kapha verhoogd is.

Seizoen: Het beste seizoen voor deze behandeling is de lente, wanneer Kapha toch al verhoogd is door enerzijds het zware eten in de winter en anderzijds door het vochtige jaargetijde.

Indicaties: Overgeven wordt met name aanbevolen bij: astma, bronchitis, infecties van de luchtwegen, ziekten met overvloedig slijm (allergieen). Verder ook bij: vroegste stadia van diabetes, huidziekten, oedeem, epilepsie, problemen met de sinusholten, amandelontsteking, migraine, traag metabolisme, smaakverlies en slechte eetlust.

Contra - indicaties: Vata-dominantie of Vata-disbalans, kinderen en bejaarden, menstruerende of zwangere vrouwen, sterk vermagerde mensen, bloedingen in maag en longen, hartklachten, obesitas, ascites (vocht vasthouden in de buik), droge hoest, acute koorts.

• 2. virecana (purgeren)

Purgerende therapie is eveneens een eendaagse behandeling, die is bedoeld om overtollig Pitta te verwijderen. Deze behandeling wordt gegeven drie dagen na de overgeeftherapie, of - wanneer overgeeftherapie niet nodig is - meteen als eerste hoofdbehandeling. Purgeren is goed bij Pitta-dominantie en bij verhoogde Pitta. Vaak speelt ook Kapha een rol bij een verhoogde Pitta en ook in dat geval is purgeren goed. In de voorbehandeling is de overtollige Pitta uit lever, galblaas en milt al eruggebracht naar zijn oorspronkelijke plaats, de dunne darm. Via het purgeren wordt nu de dunne darm gereinigd. Soms is laxeren voldoende, meestal is purgeren, een krachtiger vorm van laxeren, nodig.
 

Seizoen: Het beste seizoen voor deze behandeling is de zomer, wanneer Pitta door de warmte toch al verhoogd is.
 

Indicaties: Purgatie-therapie wordt met name aanbevolen bij de volgende klachten: chronische koorts, huidklachten, allergisch eczeem, acne, acute diarree, leverklachten, geelzucht, ontstekingen, hematologische problemen, neus- en mondbloedingen, aambeien, wormen, jicht, vaginale klachten, anale fistels, anemie, opgezwollen klieren en verlies van eetlust.
 

Contra - indicaties: Vata-dominantie of Vata-disbalans, kinderen onder de 12 en ouderen boven de 75, vrouwen die menstrueren, zwanger zijn of net een bevalling achter de rug hebben, verzakkingen, ernstige constipatie, longbloedingen, darm- en rectumklachten, kloven bij de anus, chronische diarree, sterk vermagerde mensen, zwakke spijsvertering, acute koorts.

• 3. vasti of basti (klysma’s of lavementen)

Klysma’s worden hoofdzakelijk gebruikt om overtollig Vata te verminderen, bij alle constituties. Vata bevindt zich hoofdzakelijk in de dikke darm en in de botten. Het slijmvlies van de dikke darm staat in direct contact met het beenvlies van de botten in dat gebied en een rectaal toegediende medicinale stof komt dus snel in de botten terecht en kan daar Vata-stoornisssen genezen. Gezien het feit dat het Vata is, die een ziekte verspreidt door het lichaam en dat Vata betrokken is bij alle chronische aandoeningen, kan het niet verbazen dat men het klysma als de meest effectieve behandeling binnen de ayurveda beschouwde.

Naast overtollig Vitta worden trouwens ook ama, mala en verhoogde Pitta afgevoerd. Een klysma kan, net als purgeren, een zelfstandige behandeling zijn of deel uitmaken van een panchakarma. Als het volgt op een eerdere behandeling, dan moet er drie dagen tussen zitten. Ook hier is sprake van een eendaagse behandeling, die tijdens een panchakarma evenwel een aantal malen herhaald wordt.

Seizoen: Het beste seizoen voor een klysmabehandeling is de herfst, wanneer Vata door de vele stormen toch al verhoogd is.
 

Indicaties: Een Vitta-disbalans manifesteert zich op drie terreinen:
a. neurologische klachten zoals hoofdpijn en zenuwklachten;
b. klachten m.b.t. gewrichten en botten zoals reuma, ischias, artritis, lage rugpijn en jicht;
c. mentale klachten zoals angstaanvallen.
Op deze terreinen kan een klysma dus heilzaam werken. Daarnaast is het ook aangewezen bij chronische constipatie, chronische koorts, nierproblemen en seksuele aandoeningen.
 

Contra - indicaties: Algemeen: kinderen onder de 12 jaar en ouderen boven de 75 jaar, sterke vermagering, colitis ulcerosa, acute koorts, bloedarmoede, astma, overgeven.
 

Olieklysma: diabetes, overgewicht, slechte spijsvertering, vergrote milt, bewusteloosheid. Klysma met een afkooksel: verzwakte mensen, hik, aambeien, anusontsteking, diarree, zwangerschap, leverklachten met ascites, diabetes.
 

Voorbereiding: De voorbereiding is eenvoudig: massage, zweten en minimaal 6 uur na een maaltijd.
 

Behandeling: er zijn verschillende soorten klysma’s.

De twee belangrijkste groepen zijn:

a. anavasana of olieklysma’s, die vooral voedend zijn. De inhoud bestaat voornamelijk uit sesamolie, waaraan wat warm water is toegevoegd en soms ook nog wat zout en kruiden. Dit klysma wordt ’s avonds toegediend, de inhoud wordt ’s nacht binnengehouden en de volgende morgen al of niet uitgescheiden. Het lichaam kan zo de voedingsstoffen uit het rectum tot zich nemen. De inhoud kan varieren van 60 – 300 ml. Het olieklysma werkt met name in op apana vayu (een subdosha van Vata) en dat betekent dat mala, sperma, menstruatie en buikklachten zullen verminderen.

b. astapana of klysma’s met afkooksels van kruiden (oorspronkelijk acht kruiden), die kalmerend en reinigend zijn. De samenstelling van een dergelijk klysma kan heel erg varieren. Een gebruikelijke samenstelling is circa 200 cc sesamolie en 250 cc van een kruidenaftreksel met bijvoorbeeld dasmula (samenstelling van 10 ayurvedische kruiden/wortels), calamus, venkel, gember en een beetje zout. Het wordt ’s morgens vroeg of ’s avonds laat toegediend via het rectum en binnengehouden gedurende 15-50 minuten. Daarna wordt het uitgescheiden. De reiniging geschiedt zo grondig dat ze enig verlies van dhatu’s kan veroorzaken en daarom is dit type klysma niet geschikt voor zwakke mensen. Daar een olieklysma agni verlaagt, wordt het steeds afgewisseld met een reinigend en dus agni-verhogend kruidenafkooksel-klysma. Het eerste en het laatste van de serie is altijd een olieklysma, want dat kalmeert Vata het beste.
 

Effect: Na een klysma voelt de patient zich opgelucht en helder van geest, de spijsvertering zal beter zijn, hij zal minder gassen produceren en hij zal een gezonde eetlust ten toon spreiden. Hij moet echter de eerste dagen rustig aandoen, zowel wat eten als wat leefwijze betreft.

• 4. nasya karma (therapie via de neus)

Nasale therapie wordt meestal aanbevolen bij klachten m.b.t. het hoofd (oor, neus, keel, gebit, haar en aspecten van de hersenen en het centrale zenuwstelsel). Het kan een zelfstandige behandeling zijn en het kan deel uitmaken van de panchakarma. In het laatste geval past men de nasya pas toe 1 of 2 dagen na de voorgaande behandeling. De nasya wordt gedurende zeven dagen gedaan en kan na een rustperiode van een paar dagen herhaald worden.

De ayurvedische zegswijze: de neus is de deur naar de inhoud van het hoofd, geeft aan hoe belangrijk de neus is in het ayurvedisch denken. Niet alleen lichaamsfuncties maar ook geestelijke en spirituele functies kunnen worden beinvloed via de neus. Prana of de levensenergie komt immers met de door de neus geinhaleerde lucht naar binnen. Bij een nasya wordt medicinale olie of poeder via de neus ingebracht. Ook hier kan men weer onderscheid maken tussen voedende en reinigende nasya’s. Voedende bevatten ghee, olie en zout en worden toegepast bij Vata-disbalans. Reinigende bevatten hete melk en kruiden (zoals centella asiatica en aloe vera).

Voorbereiding en nazorg: Gezicht, keel en nek worden voor en na de nasya met olie behandeld en zo mogelijk tot licht zweten gebracht.

Behandeling: De beste tijd voor een nasya is overdag, zeker niet na 9 uur ’s avonds. Dagelijkse nasya’s kunnen het beste in de middag gegeven worden, nooit op een lege maag en niet vlak na een maaltijd.

Er zijn verschillende soorten nasya’s, zoals:
a.dhmapana nasya of virecana nasya – Dit is een reinigende nasya die overtollig Kapha uit het hoofd verwijdert. Hierbij worden droge kruidenpoeders via een buis van circa 15 cm in de neus geblazen. Ingredienten kunnen zijn: kolanoot, brahmi, gember, salie, calamus, witte peper, gedroogde gember, zout, piper longum, centella asiatica en embelia ribes. Indicaties: hoofdpijn, verkoudheid, waterige ogen, sinusitis, Parkinson, chronische neusverkoudheid, huidziekten, griep, heesheid, tinnitus, wormen, insectenbeten, vergiftiging, epilepsie en mentale aandoeningen (waaronder ook hebzucht, te sterke gehechtheid aan dingen etc.)

b. brmhana nasya – Bij deze nasya wordt ghee of sesamolie gebruikt, verrijkt met kruiden (ashwaghanda, shatavari, tulsi). Hij wordt geadviseerd bij een Vatadisbalans in het hoofd. Indicaties: migraine, droge neus, zenuwachtigheid, duizeligheid, leegheid, gevoel van negativiteit, slijmbeursontstekingen, stijve nek, wervelontstekingen, droge sinusholten, verlies van reuk, angsten en opwinding.

c. samana nasya – Een mengsel van olie en kruidenafkooksel kan een Pitta-disbalans in het hoofd verminderen. Ook sap van aloe vera, warme melk en sap van aspergewortel wordt hiervoor gebruikt. Indicaties: conjunctivitis, tinnitus en haarverlies.

d. marsa nasya - Een grote hoeveelheid (8-32 druppels) van een sterk reinigende medicinale substantie wordt in de neus gebracht.
 
e.avapida nasya – De belangrijkste werking van deze nasya is reiniging van de hoofdholten. Dat kan bijvoorbeeld nodig zijn bij bloedingen in het hoofd, slapeloosheid, vergiftiging, epilepsie, hoofdpijn en angstaanvallen.

f. navana nasya –Deze nasya, met een kruidenafkooksel dat reinigt en voedt, is bedoeld voor Vata-Pitta-klachten en Kapha-Pitta-klachten in met name nek, schouders en borst en deze versterkt ook de oogfunctie. Indicaties: loszittende tanden, neuralgie, oorpijn, haaruitval, frozen shoulder, neusziekten, staar, droge huid, moeite om te transpireren en vroege rimpels.

g. dhuma nasya – Het inhaleren van de rook van verbrande kruiden (zoals wierook) of het roken van kruidensigaretten kan een stimulerend en een medicinaal effect hebben. Deze nasya is o.a. gebruikelijk na overgeeftherapie. Als kruiden worden o.m. gebruikt: kruidnagel, kaneel, calamus en laurierbes.

h. pratimarsa nasya – Een neusbehandeling die ieder dagelijks zou moeten doen: met de pink masseert men twee druppels ghee of sesamolie in ieder neusgat. Deze neusmassage bevordert de ontspanning van de diepere weefsels, maakt geblokkeerde emoties vrij en kan op elk moment worden gedaan om eventuele spanning te verminderen.

Contra - indicaties: De neusbehandeling is niet geschikt bij acute koorts, slechte spijsvertering, bewusteloosheid, dorst, honger of verdriet en moet niet worden toegepast bij kinderen onder de 7 jaar, bij oudere mensen boven de 80 jaar en bij zwangere en menstruerende vrouwen. Bovendien niet na seks, baden, eten of alcohol.

• 5. raktamoksana (aderlaten)

Deze behandeling is voor het eerst genoemd door Susruta. Hij legde in zijn werk een grote nadruk op zuiver bloed en beschouwde Rakta (rakta = bloedplasma) zelfs als de vierde dosha. Het belang van het aderlaten in de klassieke ayurveda blijkt al uit het feit dat afbeeldingen van Dhanvantari laten zien dat hij in een van zijn vier handen een bloedzuiger heeft! Er is een nauwe verwantschap tussen Rakta en Pitta, aangezien Pitta het product is van afgebroken bloedcellen (van Rakta dus). De bedoeling van aderlaten is dat het bloed ontdaan wordt van zijn onzuiverheden, die veroorzaakt zijn door overmatig Rakta en Pitta. Bovendien stimuleert aderlaten de antitoxische stoffen in het bloed, waardoor het immuunsysteem wordt versterkt. Bij de menstruerende vrouw wordt er door de natuur voor gezorgd dat er bloed (met gifstoffen) wordt afgezet en dat het lichaam wordt aangezet tot het aanmaken tot nieuw bloed. Voor mannen (en vrouwen) is het ook mogelijk om het bloed te vernieuwen door vrijwillige bloeddonatie. In de USA wordt aderlaten altijd vervangen door het gebruik van bloedzuiverende kruiden. Men zegt dat thee van de kliswortel (arcticum lappa) het beste bloedzuiverende middel is.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       

Paschat karma (de nabehandeling)

Na een intensieve reiniging moet de patient met zorg weer teruggebracht worden naar zijn ‘normale leven’. Vaak moeten er veranderingen in aangebracht worden in leef- en eetpatroon om ten eerste zo veel mogelijk profijt van de behandeling te hebben, maar ten tweede ook ziekten in de toekomst te voorkomen. Eventueel kan de patient na de nabehandeling nog een rasayanatherapie (verjongingskuur) en/of vajikarana-therapie (viriliteit bevorderende therapie; speciaal voor mannen) doen om zijn conditie nog verder te optimaliseren.

Ieder van de vijf behandelingen heeft zijn eigen ‘nazorg’. Voor alle behandelingen geldt dat men wat het eten betreft, begint met uitsluitend heel lichte soep/bouillon (om de verzwakte agni weer aan te wakkeren) en dat men na een paar dagen via steeds dikker wordende rijstsoep weer naar een normaal eetpatroon terugkeert. De panchakarma wordt meestal onder medische begeleiding gedaan in een kliniek, maar als er geen sprake is van ernstige ziekten, kan men kan deze behandeling ook zelf in eenvoudige vorm toepassen met de desbetreffende zelfzorgmiddelen.